​   ด้วยน้ำพระราชหฤทัยที่สถิตมั่นในพระราชกตัญญูกตเวทิตา ทรงพระอนุสรณ์คำนึงถึงพระกรุณาธิคุณของพระบรมราชชนนี ในปีแรกที่ทรงครองราชย์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดเกล้า ฯ ให้เฉลิมพระเกียรติพระบรมราชชนนี โดยทรงสถาปนาพระอัฐิเป็นกรมสมเด็จพระเทพศิรนทรามาตย์ ด้วยมีพระราชดำริดังปรากฏในคำประกาศเฉลิมพระอิสริยยศระบรมราชชนนี เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๑ ตอนหนึ่งว่า...

      "...มีพระกระมลราชหฤทัย ประกอบไปด้วยพระกตัญญุตากตเวทิตา ระฦกถึงบุรพาธิการกิจสมเด็จพระราชชนนี ซึ่งมีมหันตคุณวราดิเรกอเนกประการ ด้วยทรงอภิบาลบำรุงรักษาตั้งแต่ดำรงพระครรภ์มา พร้อมด้วยพรหมาธิมุตธยาศรัย จำนงแต่ในความสุขสำราญและเหตุเป็นที่ตั้งความเจริญ...จึงทรงพระราชดำริด้วยวิบูลยปรีชา ว่าเหตุที่จะฉลองพระเดชพระคุณให้สมควรเป็นปัตโยปการิตาอย่างอื่นอย่างใดก็ไม่มี เพราะฉะนั้นจึงทรงพระราชบัญญัติดำรัสเหนือเกล้าเหนือกระหม่อมให้สถาปนาเลื่อนพระนามพระอัฏฐิสมเด็จพระราชชนนี ซึ่งควรเป็นที่คารวสถานจิรกาลทิวงคตแล้วนั้น ขึ้นเป็นกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์โดยฐานันดรนามที่สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ตามบรรพโบราณราชจารีตสืบมา..."

          นอกจากนี้ ในกาลต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังมีพระราชประสงค์ที่จะอุทิศพระราชกุศลสนองพระเดชพระคุณและเฉลิมพระเกียรติพระบรมราชชนนี ด้วยการสถาปนาพระอาราม เป็นการสืบทอดธรรมเนียมการสร้างปูชนียสถานเพื่ออุทิศกุศลแก่พระราชบุรพการี ที่ถือปฏิบัติในหมู่พุทธศาสนิกชนสืบมา ตั้งแต่สมัยโบราณ